नेपालमा जाति–प्रथाको इतिहास

मुलुकी ऐन संग्रह (१८५४) युरोपेली देशहरुको भ्रमण पश्चात् जङ्गबहादुर राणाले लेखाएका हुन् । उक्त मुलुकी ऐन सामाजिक संहिताको लिखित दस्तावेज हो, जुन शताब्दीऔं पहिलादेखि नेपालमा व्यावहारिक अभ्यासमा ल्याइएको हो । यो मुलुकी ऐन जंगबहादुर राणाले बेलायतबाट विज्ञहरु ल्याएर राज्यद्वारा पहिलो पटक लिखित रुपमा आएको कानुनी दस्तावेज हो । भनिन्छ, जंगबहादुर बेलायत जाँदा उनले गाई पनि नेपालबाटै लगेर गएका थिए । उनले बेलायतकी महारानीसँग दुईटा कुरामात्र मागेका थिए । पहिलो एक लाख बेलायती सेनाको सलामी र अर्को, आफ्नो देशमा लिखित रुपमा कानुन नभएको हुँदा केही बेलायती कानुन–विज्ञहरु नेपाल पठाइदिने आग्रह । उनी नेपाल फर्किएपछि सम्पूर्ण खर्च नेपालले नै बेहोर्नेगरी बेलायती कानुन–विज्ञहरु आएका थिए र मुलुकी ऐन तयार गरिदिएका थिए । मुलुकी ऐन ९ऋष्खष्(िऋयमभ० (१८५४) ले नेपाली समुदायलार्ई पानी चल्ने र पानी नचल्ने गरी दुईवटा जातको वैधानिकता दिएको थियो । यसैले अझै पनि केही ठाउँमा अछुत जातिहरुलार्ई पानी छर्कने प्रचलन विद्यमान छ भने कुनै ठाउँहरुमा यो प्रचलन नभएको पाइन्छ ।
    राणाशासनमा विभिन्न जातजातिसँग सम्बन्धित विभिन्न मुद्दा झै–झगडा तथा सवालहरु सुल्झाउन उक्त जातिको मुखिया (मुख्य मान्छे) लार्ई विश्वास गरिन्थ्यो । कामी र सार्कीका मुख्य व्यक्तिहरुलार्ई “मिजार” भनिन्थ्योे । पहिलो तहका जातिहरुका पनि आ–आफ्नै प्रमुख हुन्थे । समुदायका मानिसहरु सामान्य कानुनी मुद्दा–मामिला सल्टाउन पनि अदालत वा कार्यालय जान नपरोस् भन्ने अभिप्रायले योे पद्दति अपनाइएको थियो । तथापि मिजार तथा नगर्चीहरुले ती समुदायहरुमा अन्याय र शोषण सहनुपर्ने कुराको अन्त्य भएन, न कि उनीहरुको अपिल कसैले सुन्ने चेष्टा ग¥योे ।
    मध्ययुगीन समयदेखि नै समाजमा व्याप्त यस जाति–प्रथाले पिछडिएका जातिहरुको सामाजिक अवस्था क्षीण बन्दै गएको पाइन्छ । परिणामस्वरुप उनीहरुको खाने, बस्ने, रहनसहन तथा अन्य सामाजिक व्यवहारमा पनि यसको प्रतिकूल असर प¥यो र यसैले उनीहरुले आफ्नो आचरण, व्यवहार, सरसफाइ, आत्म–सम्मान तथा जीवनशैलीमा परिवर्तन ल्याउन शुरु गरे । समाजमा आफूलार्ई उपल्लो जातको ठान्ने मानिसहरुले पिछडिएका जातिलार्ई दबाउन र शोषण गर्न चलखेल गरे । फलतः दलितहरुलार्ई मन्दिर प्रवेशमा निषेध गर्ने, शिक्षामा वञ्चित गर्ने, माथिल्लो जातिका उपदेशहरु सुन्नु पर्ने, पूजापाठ गर्न नपाउने, वरपीपलको वृक्ष रोप्न नपाउने, चाडपर्व, उत्सव, भोज–भतेर गर्न नपाउने, प्रतिष्ठाका लागि तलाउ खन्न तथा अन्य सामाजिक रीतिरिवाज मान्न नपाइने खालको अमानवीय एवं असामाजिक प्रतिबन्ध ती जातहरुमा लाद्ने अभ्यासले निरन्तरता पायो, जुन पिछडिएका जातिका लागि अत्यन्त मर्माहत र क्रूर अभ्यास थियो । उनीहरु माथिल्लो परिवारका स्त्री हेरेबापत समाजबाट बहिष्कृत हुन्थे । यसरी उनीहरुले छुन नहुने जातिको रुपमा आफ्नो जीवनयापन गर्नुपर्दथ्यो । संयोेगले उपल्लो जातिका मानिसहरुसँग उनीहरुको भेट भएमा टाउको निहुराउनु पथ्र्यो र जो भए पनि अभिवादन गर्नुपथ्र्यो । कुनै माथिल्लो जातको केटाले तल्लो जातकी केटीसँग विवाह ग¥योे भने ऊ जारी खाटको लागि अयोग्य हुन्थ्यो । यदि उनीहरु माथिल्लो जातको शोषणको विरुद्धमा गए भने मृत्युको सामना गर्नु पर्ने अवस्था पनि हुन्थ्यो ।
छुवाछुतको प्रथा यति चरम थियो कि यदि कुनै माथिल्लो जातको मान्छे पिछडिएको जातिसँग छोइयोे भने उसलार्ई पानी छम्किइन्थ्योे । पिछडिएका जातिहरु दोहोरो सम्वादका लागि पनि निषेधित थिए । यस्ता विभेदकारी नीति तथा अभ्यासहरु हिन्दू–ग्रन्थहरु जस्तै– पर्सकर, गृहसूत्र, गौतम–सूत्र, मनुस्मृति र शुक्रनीतिहरुमा आधारित थिए । उनीहरु समाजमा यसरी अपहेलित भइसकेपछि उनीहरुलार्ई सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक तथा प्रशासकीय निकायहरुमा सहभागी गराउने प्रश्नै आउँदैनथ्यो । यसरी उनीहरु न्यून आय–आर्जनका पेशाहरु, जस्तै– बाजा बजाउने, दाउरा चिर्ने, छालाजन्य कामहरु गर्ने, वाद्यवादन तथा नृत्य अभ्यास गर्ने, शौचालय सफा गर्ने, ढुङ्गा फोर्ने आदिमा नै आफ्नो जीविका चलाउन बाध्य हुनुप¥योे । यसरी समाजका यी असहाय तप्का सन् १९५० सम्म विभिन्न सामाजिक अभ्यासहरुबाट प्रताडित भए । न त उनीहरुमाथि सामाजिकरुपमा राम्रो व्यवहार नै गरियोे, न उनीहरुको वेदना कसैले सुन्यो ।
    अहिले पनि जाति–प्रथा चार जात र छत्तीस वर्णको रुपमा पाइन्छ । तर योे तथ्य हिमाली र पहाडी भेगहरुमा मात्र मिल्दोजुल्दो छ । नेवारी र तराईवासी (मधेसी) ले मात्र छत्तीसभन्दा धेरै वर्णलार्ई समावेश गरेको पाइँदैन ।
    पंचायत कालमा नेपाललाई हिन्दू–अधिराज्यको रुपमा परिभाषित गरियोे । र, यसलार्ई नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ ले पनि सोही रुपमा परिभाषित ग¥यो । तर विश्वको एकमात्र हिन्दू–राज्य नेपालमा हजारौं जनतामाथि अछुतको रुपमा दुव्र्यवहार गरियोे र हाल पनि उनीहरु असाध्य पीडा सहेर र तिरष्कृत भएर समाजमा बाँच्नु परेको स्थिति छ । इतिहास अझ पनि साक्षी छ, लिच्छवी, मल्ल, शाह तथा राणाकालमा पिछडिएका जातिहरुलार्ई अमानवीय व्यवहार गरिन्थ्योे । धेरै दण्ड र सजायको भागीदार गराइन्थ्यो । हिन्दू धर्ममा आधारित तत्कालीन कानुनी प्रावधानले गर्दा नै पिछडिएका जातका मानिसहरुलार्ई हर व्यवहारमा थिचोमिचो गर्ने नृशंस कार्य हुन्थ्यो । उदाहरणको लागि मल्लकालमा शुद्रहरुको लिङ्ग नै काटिदिने कानुनी प्रावधान थियो । ब्राह्मण स्त्रीसँग शारीरिक सम्पर्क राखेको आरोपमा उनीहरुको लिङ्ग काटेर खुवाइन्थ्यो र यतिमात्र होइन उनीहरुको शिरच्छेदन नै गरिन्थ्योे । त्यसैगरी राजेन्द्र शाहको पालामा पनि शुद्रहरु, जस्तै– दमाई, सुनार, सार्की, बलामी, माझी, दनुवार, भोटे, चेपाङ्ग, कुमाल आदिले आफ्नो दाजुभाइको श्रीमतीसँग शारीरिक सम्बन्ध राखेको थाहा भएमा मृत्युदण्ड दिने व्यवस्था थियो । नयाँ नागरिक ऐन (१९६३÷६४) व्यवहारमा ल्याउनुपूर्व पनि योे कानुनी प्रावधानले निरन्तरता पाएको थियो । यसअनुसार उपल्लो जातिको लोग्ने मान्छेले पिछडिएका जातिको आइमाईसँग शारीरिक सम्पर्क राखेमा उसलार्ई थोरै मात्र दण्ड सजाय हुन्थ्यो भने पिछडिएको लोग्नेमान्छेले माथिल्लो जातको आइमाईसँग सम्बन्ध राखेमा उसलार्ई १४ वर्ष जेल सजाय हुन्थ्यो । यस परिप्रेक्ष्यमा निःसन्देह नागरिक ऐन (१९६३÷६४) ले तथाकथित माथिल्लो र पिछडिएका जातिबीच कानुनी समानताको सिद्धान्तलार्ई स्थापित ग¥यो र छुवाछुत विरुद्ध दण्ड सजायको व्यवस्था ग¥यो ।

जातीय वर्गीकरण

    परम्परागत वैदिक मान्यताअनुसार जातलार्ई चार भागमा वर्गीकरण गरिएको छ ।
(क)    तागधारी
(ख)    मतवाली
    –नमस्याने मतवाली
    –मस्याने मतवाली
(ग)    पानी नचल्ने छोइछोटो हाल्नु नपर्ने
(घ)    पानी नचल्ने छोइछोटो हाल्नुपर्ने

माथि उल्लिखित जातीय वर्गीकरणअनुसार तागधारीहरु जातीय वरियतामा सबैभन्दा माथि रहन्छन् । त्यसरी नै क्रमैसित योे तल झर्दै जान्छ ।


जातीय प्रथाको वैधानिकता

    विभिन्न मूलका मानिसहरुलार्ई समावेश गरी जातीय प्रणालीको एउटै छातामुनि सबैलार्ई राख्ने उद्देश्यले मुलुकी ऐनले नयाँ जातीय प्रथा कायम गरेको छ । पहाडी ब्राह्मण र क्षेत्री सहितको पहिलो वरियतामा पर्ने तागधारी जाति–प्रथामा सबैभन्दा माथिल्लो जात मानिन्छ भने तराई ब्राह्मण र नेवारी ब्राह्मण मुलुकी ऐनअनुसार यस वरियतामा पर्दैनन् ।
    मतवाली दोस्रो वरियताका जाति हुन् र यसले जनजाति मूल, मधेसी ब्राह्मण र नेवारी ब्राह्मणको प्रतिनिधित्व गर्दछ । यसले मगर, गुरुङ, राई, लिम्बु, तामाङ्ग, चेपाङ्ग, थामी आदि जनजातिलार्ई समेट्दछ ।
 पिछडिएका जातिलार्ई पानी नचल्ने छोइछोटो हाल्नुपर्नेे र पानी नचल्ने छोइछोटो हाल्नु नपर्ने दुई भागमा वर्गीकरण गरिएको छ । नेपालमा सहजताको निर्माण फरक खालको छ । उदाहरणको लागि उपल्लो जातिको बाबु र पिछडिएको जातिको आमाबाट जन्मने सन्तान जातीय प्रवर्धन एउटा सवाल हो ।


तल्लो जातिहरु

     पिछडिएका जातिका ती समुदायहरुलाई गरगहना, हातहतियार, भाँडावर्तन, माटोको भाँडा बनाउने काम र अन्य श्रमजन्य सीपहरुमा संलग्न गराइएको हुन्छ ।
    सामाजिक चालचलनअनुसार आफूलार्ई उपल्लो दर्जाको जात ठान्नेहरुले छोएको नचल्ने जातहरुलार्ई कामी, सुनार, लोहार, बिश्वकर्मा, शोभ, स्नेही, नेपाली आदि नामले बोलाइन्छ । तिनीहरुको नामको पछाडि तिनीहरु कुन पेशामा संलग्न छन् भन्ने कुरालार्ई जोडिन्छ । उदाहरणको लागि सुनसँग सम्बन्धित काम गर्नेलार्ई सुनार, फलाम सम्बन्धी काम गर्नेलार्ई लोहार आदि ।
    राणा शासनमा योे पेशागत समुदायसँग सम्बन्धित विषयहरुमा काम गर्ने व्यक्तिलार्ई मिजार भनिन्थ्योे । कोही–कोहीले यसलाई ‘उपनाम’ एवं ‘उपजात’ को रुपमा लिइएको पाइन्छ । पश्चिमी क्षेत्रहरुमा सुनारलाई मिजार भनिन्छ । योे समुदाय नेपालको अधिकांश क्षेत्रहरुमा छरिएर रहेको पाइन्छ । यसका विभिन्न सहवर्गीकरणहरु छन् । अग्री, आचाई, आफलाधोती, बखेडा, बोड÷बोर, कदरा (कन्दरा), करदा, कसरा, कालोहर, कालीकोटे, कालीराज, कुमाकी, कैनी, कोइराला, कोली, खड्काथाकी, खपाङ्गी, खाती, गजमेर, गजुरेल, गदाल, गदैली, गहते (गहतराज), गिरी, गोतामे, गोवा, घतानी, धमाल, घर्ती, घिमिरे, घमघोटले, गोताँए, चन्दारा÷चन्दारो, चिलिमे, तिवारी, चुनारा, चिस्ताल, जण्डकामी, तमता (ताम्राकार) थगुन्ना, थतेरा, तिरुवा, दइल, दियाली, दलामी दर्नाल, दुदराज (दूधराज) दुगल, देउपाटे, दिवाल, धमला, धनिक (धानुक), नगरकोटी, (काभ्रे र सिन्धुपाल्चोकका रसाइलीहरुले आफू अनुकुल यसको प्रयोग गर्दछन्), निरौला, नेपाल, पन्थी, पराजुली, पहारी, पध्यवती, पग्री, पार्की, पुलामी, पोखरेल, पोर्टेल, पौडेल, बराइली, बराली÷बराल, बुञ्चेभले, बाँस्कोटा, बिपाली, भट्ट, भट्टराई, भुषाल, मिजार, रसाइली, सामदाम, रिजाल, रिसाल आदि ।

कपडा सिलाउने तथा स्थानीय बाजा बजाउने समुदाय

    कपडा सिलाउने काममा संलग्न हुने पिछडिएका जातिका मानिसहरुलाई ‘सूचिकार’ तथा ‘सूजिकार’ भनिन्छ । वाद्यवादनका सामग्रीहरु जस्तै– दमाहा, ढोलक, हुड्को र देवबाजा बजाउने व्यक्तिहरुलाई सामान्यतया दमाई, ढोली, हुडके तथा नगर्ची पनि चालचलनको भाषामा भन्ने गरिन्छ । कपडा सिउने जातिलाई दर्जी, टेलर, मास्टर पनि भनिन्छ । दर्जी भन्ने शब्दले पूर्वमा अति पिछडिएका जातको मानिसको रुपमा हेरिने गरिन्थ्योे, त्यस्तै धोबीलाई पश्चिमी क्षेत्रमा लिने गरिन्थ्योे । योे समुदाय पनि नेपालको विभिन्न भागहरुमा छरिएर रहेको छ । यसका निम्न वर्गीकरण पाइन्छन् –
    असासाइ, आउजी, कण्डेल, कटुवाल, कार्की, ढोली, कालाखाती, कोइराला, खतिवडा, गुइण्डे, गौतम (गोतामे), घतानी, घले, चहर, चुहान, हिनल, जैरु, थगुन्ना, थातल, तिवारी, थापा, दर्नाल, परियार, दास, देउकर, दिवाख, नगर्ची, नेपाल, पोखरेल, बर्देवा आदि ।

छालाजन्य पेशामा संलग्न समुदाय

    नेपालमा योे जातिलाई सार्की, चर्मकार र मिजार भनिन्छ । पूर्वी नेपालमा न्यून संख्यामा पाइने समुदाय मुख्यतया काठमाडौं उपत्यका र विकट पश्चिमी क्षेत्रमा छरिएर रहेको पाइन्छ । नेपालमा दुई तहका सार्की जातिको प्रधानता छ । एउटा जाति भएको र अर्काे जाति नभएको र यसलाई भुल पनि भनिन्छ । सामाजिक वरियताको दृष्टिकोणले योे समुदायले आफूलाई कामी (बिश्वकर्मा) को हाराहारीमा हेर्दछ । यसका पनि निम्नलिखित सहवर्गीकरण छन् ।
    अछामी, उपरकोटी, उप्रेती, कमार, कोइराला, खतिवडा, गिरी, गैरे, गैरेपिपन, गोथे, घिमिरे, चमार, चुडाल, चुहान, थगुन्ना, जले, तोलाङ्गी, थपलिया, दहाल, दुलाल, बस्ताकोटी, बोगटी, भुर्तेल, लम्साल, शाही, सिरौटे, हिताङ्ग आदि ।

गीत गाउने समुदाय

    ऐतिहासिक वीरगाथा तथा साहसी–कर्मसँग सम्बन्धित गीत गाउने समुदाय जुन नेपालको विभिन्न भागहरुमा गएर घरघरमा गीत सुनाउने गर्दछन् । गाइने तथा गन्धर्व नामले परिचित यस जातिलाई पनि नेपालमा अछुतको रुपमा हेरिन्छ । तिनीहरुले आफूलाई “नेपाली” उपनामले चिनाउने गर्दछन् । देशका विभिन्न भाग घुम्दै गीत गाउँदै हिंड्ने उनीहरुको पेशा भए पनि सामान्यतया यिनीहरु पश्चिमका केही जिल्लाहरु तथा मध्यपश्चिम क्षेत्रका जुम्ला, कास्की, स्याङ्गजा, गोर्खा, तनहुँ, पाल्पा, गुल्मी, भैरहवा, सुर्खेत, दैलेख, जाजरकोट, रुकुम, प्युठान, दाङ र सल्यानमा बसोबास गर्ने गरेको पाइन्छ । यिनीहरु फाट्टफुट्ट काठमाण्डौ उपत्यका र पूर्वको भोजपुर जिल्लामा पनि रहने गर्दछन् । यिनीहरु मुख्यतया ब्राह्मण, क्षेत्री तथा कामी जातिका नै हुने गर्दछन् । योे जातिका मुख्य उपनामहरु यसप्रकार छन् –
    अधिकारी, कामी, कलाकौशिक, कलापौडेल, कालिचन, गोसाइ, जोगी, ठकुरी, टुर्की, बाहुन, बूढाथोकी, बिष्ट, बोगटी, भुषाल, मुषालपर्वते, महेश्वर, मेघनाथ, बिश्वकर्मा, समुद्री, साइ, सेतापर्वते आदि ।

कुमाल समुदाय

    माटाको भाँडाकुँडा बनाउने पेशामा संलग्न समुदायको नाम हो, कुमाल समुदाय । योे जातका मानिसहरु देशभरि नै छरिएर रहेका छन् । यिनीहरुलार्ई कुनै ठाउँहरुमा छुत र कुनै ठाउँहरुमा अछुत जातिको रुपमा लिइन्छ । पूर्वी नेपालमा कुमाल जातिका दश सहायक जाति पाइन्छन् । सामाजिकरुपमा यिनीहरुले आफूलार्ई नेवार जातिको वरियता बराबर राख्दछन् । यिनीहरुलार्ई अरु जातिहरुले पनि पानी चलाउने गर्दछन् । सेती अञ्चलको अछाम जिल्लामा बसोबास गर्ने कुमालेहरुले आफ्नो जातिलार्ई क्षेत्री सरह ठान्दछन् । योे क्षेत्रमा कुमाल र क्षेत्रीको बीचमा पनि वैवाहिक लेनदेन हुने गर्दछ । तर यही अञ्चलको दिपायल–सिलगढीतिर कुमाल जातिलार्ई पनि अछुतको रुपमा लिइन्छ । महाकाली अञ्चलमा पनि योे जातिलार्ई अछुत जातिको रुपमा व्यवहार गरिन्छ ।

कपडा धुने पेशामा संलग्न समुदाय धोबी

    पहाडी क्षेत्रहरुमा धोबीले आफूलाई अछुत जातिभन्दा माथिल्लो दर्जामा राखेता पनि तथाकथित माथिल्लो जातिहरुले यिनलाई पनि अछुतको रुपमा लिन्छन् । तराईमा राजधोबी र धोबी गरी दुई थरीका धोबीहरु पाइन्छन् । राजधोबी पानी चल्नेमा पर्दछन् भने अर्काथरी धोबी पानी नचल्ने जात हुन् । काठमाण्डौ उपत्यकामा पनि धोबीहरु पिछडिएका जात नै मानिन्छन् ।

तराईमा अछुत (मधेश क्षेत्र)

    तराई प्रदेशका अछुतहरु विभिन्न पेशामा संलग्न भएकोे पाइन्छ । ती हुन् – अघोरी, करोरी (यादव), किच्चक, किसान, कोचे, खत्वे, गन्धर्व (मुस्लिम), चमार, मोची, हरिजन, चिटिमार, गुठिमार, गुठिहरा, झाँगड, झाँगर (कछुवा, खरवा, बकाला, बुजिरा, लकाडा) डुम, डोम÷ढाँगर, तान्ती, तुरी, दुसाध, धोबी, पासवान, पासी आदि ।

नेवार समुदायमा अछुत

    मातृभाषा नेवार बोल्ने भाषिक समुदायलाई हामी नेवार समुदाय भनी बुझ्दछौं । नेवारहरुको मुख्य बस्ती काठमाण्डौ हो । यिनीहरु मुख्यतया नेपालको शहरी क्षेत्रहरुमा बस्छन् । ग्रामीण क्षेत्रहरुमा बस्ने नेवारहरुले नेवारी भाषा नै बोल्न बिर्सेको पाइन्छ । नेवार समुदाय पनि हिन्दू र बौद्ध गरी दुई धर्ममा विभाजित छन् ।
लिच्छविकालको पूर्वाद्र्धतिर आइपुग्दा नेपालमा पहिलो पटक जाति–प्रथा अस्तित्वमा आएको देखिन्छ । नेवार समुदायको हिन्दू तथा बौद्ध धर्म दुवै सम्प्रदायमा जाति–प्रथा व्याप्त रहेको पाइन्छ । काठमाडौं उपत्यकामा राजा जयस्थिति मल्लले मनुस्मृतिको आधारमा जाति–प्रथालार्ई स्थापित गरेका थिए । यसैगरी विभिन्न जातिहरुले आफ्नो सामाजिक इज्जत र प्रतिष्ठाअनुसार विभिन्न पेशा अंगाल्ने, कपडा तथा गरगहना लगाउने र घर बनाउने प्रचलन अभ्यासमा आयोे । योे अभ्यासको विरोधमा जाने मानिस सजायको भागीदार हुन्थ्यो । विभिन्न पेशा तथा व्यवसायका आधारमा जातिहरुलाई वर्गीकरण गरिएको सत्यताको बावजुद पनि अछुतहरुको कम विकास भयोे । खस तथा मैथिली समुदायहरुमा विभेद र अछुतहरुको अवस्थामा केही भिन्नताहरु रहेको पाइन्छ ।
    खस तथा मैथिली समुदायमा अछुतहरुलाई पनि समान व्यवहार गरिन्थ्योे । तर नेवार समुदायले भने उनीहरुलाई असमान रुपमा व्यवहार गर्दथ्यो । उदाहरणको लागि कसाईलाई घरको दोस्रो तल्लामा जान दिइन्थ्यो तर च्यामेलार्ई पहिलो तलामा मात्र प्रवेश थियो । सामान्यतया अछुतहरुलाई माथिल्लो तल्लामा जान रोक लगाइन्थ्यो । कसाईले ल्याएको दूध र मासु चल्थ्योे तर तिनीहरुको घरमा पाकेको चामल भने चल्दैनथ्यो ।
    मुलुकी ऐन (१८५४) लागू हुनुपूर्व नेवार समुदायका केही शुद्रहरुलाई अछुत मानिन्थ्यो । धोबी, कसाई, कुसुले र कुलो जातिलार्ई पानी चल्ने र पोडे तथा च्यामेलाई पानी नचल्ने जातिको रुपमा वर्गीकरण गरेको पाइन्छ । पोडे र च्यामे जातिका मानिसहरु काठमाण्डौ, भक्तपुर र ललितपुर जिल्लामा बसोबास गर्ने गरेको पाइन्छ । ती बस्तीहरुलाई नै पोडे बस्ती भनिन्छ । उनीहरुले आफूलाई ‘देउला’ को रुपमा परिचित गराउँदछन् । तिनीहरु परम्परागत रुपले फोहोर उठाउने, सरसफाइ कार्य तथा पेशामा संलग्न रहँदै आएका छन् ।
    केश काट्ने पेशामा संलग्न जातिलाई नापित भनिन्छ । नेवार जातिमा सबैभन्दा अछुत भनेर “हुरहुरे” लाई मानिन्छ । यिनका पुर्खाहरु को हुन् भन्ने कुरा अहिलेसम्म स्पष्ट ज्ञात छैन । यिनीहरु मागेर आफ्नो गुजारा गर्दछन् । संख्याका दृष्टिकोणले योे अत्यन्त न्यून छ । काठमाण्डौ उपत्यकाभन्दा बाहिर बस्ने खस समुदायले कसाई, नापित, कपाली र अन्य नेवार जातिलाई पनि छुत सरह नै व्यवहार गर्दछन् ।